Tagarchief: Grafiek

Grenzen aan de groei – 2

Excel, , , , , , ,
Voorbeeldbestand: ClubRome_2.xlsbDownloaden

LET OP: na het downloaden de extensie wijzigen in xlsb

In het vorige artikel (Grenzen aan de groei – 1) hebben we beloofd dat we een poging zouden wagen om het model uit het rapport van de Club van Rome in Excel te implementeren, althans een vereenvoudigde versie daarvan.
In dat artikel is te lezen hoe we dat zouden willen doen en aan de hand van wat vingeroefeningen hebben we laten zien dat het (in theorie) mogelijk zou moeten zijn.

Die laatste conclusie staat nog steeds, maar helaas hebben we wel moeten constateren dat de hoeveelheid verbanden tussen de diverse variabelen en de daarbij behorende parameters zo groot is dat een totale implementatie heel erg veel tijd gaat kosten. Dus deze keer vormt het Voorbeeldbestand geen afgerond project.
In dit artikel zullen we laten zien hoe ver we gekomen zijn en welke Excel-opties daarbij zijn gebruikt.

Voor eenieder de uitdaging om de ‘handdoek in de ring’ weer op te rapen en het model verder uit te werken!

Nogmaals: het model

(zie het tabblad SystemDynamics van het Voorbeeldbestand)

Dit is een schematische weergave van het (vereenvoudigde) ‘Club van Rome’-model; voor nadere uitleg zie het vorige artikel.

Belangrijk om te weten is het volgende:

  1. de pijlen geven aan welke relaties er tussen de variabelen zijn onderkend
  2. de pijlen laten zien in ‘welke richting’ de beïnvloeding loopt
  3. we onderkennen in het model 3 soorten variabelen: de Inputs, de Kritische Factoren en de Tussen-variabelen.
    De Input-variabelen worden niet beïnvloed door de omgeving, maar kunnen wel in de loop van de jaren variëren.
    De KF’s zijn die 5 variabelen die in alle grafieken van het rapport terugkomen.
    Alle overige vallen onder de categorie Tussen-variabelen.
  4. het rapport van de Club van Rome is in 1972 gepubliceerd; waar in dit artikel naar het verleden wordt verwezen bedoelen we dan ook de periode van 1900 tot en met 1970.
  5. voor diverse variabelen is in de literatuur (zie het tabblad Docu van het Voorbeeldbestand) te achterhalen wat de waardes in het verleden zijn geweest. Dit is de eerste basis van de implementatie van het model.
  6. bij de verdere implementatie heeft iedere variabele een eigen tabblad gekregen (behalve de Inputs; zie hierna). Alle aannames voor de berekening van een variabele staan in het betreffende tabblad vermeld. Vaak is daar ook een grafiek opgenomen van die variabele om snel het resultaat van de aannames te controleren.
Tabblad T15

Implementatie

Tabblad Beschr

In dit tabblad van het Voorbeeldbestand staat een overzicht van alle gebruikte variabelen met daarbij (zover al uitgezocht) de meest relevante berekening:

De betekenis van de Code en de Naam moge duidelijk zijn; de kolom Schema bevat de tekst zoals die op het tabblad SystemDynamics wordt gebruikt. In de kolom Omschrijving staat in het kort een nadere toelichting op de variabele en de laatste kolom bevat de (belangrijkste) formule voor de berekening van die variabele.

NB de codes onder de 10 voor de Tussenvariabelen hebben een extra 0 gekregen; dit om bij standaard-sorteringen altijd direct de juiste volgorde te hebben (anders zou bijvoorbeeld T10 vóór T2 komen).

Tabblad Inputs

Dit tabblad bevat de gegevens van de 4 Input-variabelen. Deze vormen samen de Excel-tabel tblInputs.

Op dit moment zijn alleen de I3 en I4 gevuld en per kolom hebben alle jaren dezelfde waarde. De juiste interpretatie van deze variabelen vergt nog onderzoek.

De KF-tabbladen

Zoals gezegd hebben alle KF’s (en ook de Tussen-variabelen) een eigen tabblad. Deze bladen hebben allemaal dezelfde structuur: de eerste kolom bevat de jaren en de tweede kolom de daarbij behorende waarde. Samen vormen deze 2 kolommen een Excel-tabel met een overeenkomende naam (in bovenstaand voorbeeld tblKF1).

NB de waarde-kolom heeft een voorwaardelijke opmaak: wanneer een cel een formule bevat dan wordt de inhoud in het groen, vet en cursief weergegeven.

In de volgende kolommen staat altijd de code en naam van de variabele, eventueel gebruikte bronnen en de diverse aannames.
De rest van het tabblad wordt gebruikt om zo nodig extra berekeningen uit te voeren, de aannames toe te lichten etcetera.

NB bij KF5 wordt een zogenaamde Eigen functie gebruikt (zie voor een toelichting het vorige artikel, Vingeroefening 2).

De T-tabbladen

Zoals aangegeven hebben deze tabbladen dezelfde structuur als de KF’s. In het voorbeeld hierboven is te zien dat voor T12 een formule wordt gebruikt, waarbij de gevoeligheid (GF) voor de invloed van een variabele kan worden ingesteld. Daarnaast kan aangegeven worden of de beïnvloeding een vertraging V kent en of er over een periode P gemiddeld moet worden (zie het artikel Grenzen aan de groei – 1).

LET OP in dat artikel hebben we, bij het gebruik van een periode, een rekenkundig gemiddelde gebruikt. Dat is, theoretisch gezien, niet juist. Hoewel dat in dit model, bij niet te grote ontwikkelingen in de tijd, niet echt relevant is, hebben we toch de betere methode gehanteerd waarbij het gemiddelde wordt bepaald met behulp van de Pde-machts wortel (ofwel tot de macht 1/P).

Resultaten

In principe zijn de resultaten van het model bekend als alle tabbladen zijn gevuld met waardes en formules. Door ’te spelen’ met de aannames, en vooral met de eventuele GF-, V– en P-waardes kan het model gefinetuned worden.

We zijn gestart met de onderkant van het model, het gedeelte rond de Industriële productie. De bovenkant is op de uitkomsten daarvan gebaseerd. Het implementeren van deze onderkant heeft heel wat hoofdbrekens gekost (wat is de betekenis van de variabelen, hoe zijn deze variabelen van elkaar afhankelijk, hoe kunnen we de afhankelijkheid modelleren, welke GF-, V– en P-waardes geven een zo getrouw mogelijk beeld van de werkelijkheid etcetera).

Door tijdgebrek moet G-Info het verder vullen van het model dan ook aan anderen overlaten.

Wel zullen we hieronder nog laten zien op welke manier de resultaten in Excel gemakkelijk kunnen worden weergegeven.

Tabblad Variabelen

Op dit tabblad in het Voorbeeldbestand staan de 25 variabelen van het model nogmaals in een overzicht. Maar ditmaal met aanvullende gegevens, waarmee we de lay-out van de output kunnen sturen:

  1. in de eerste kolom staat aangegeven welk soort variabele het betreft: Input, KF of Tussen
  2. de tweede kolom geeft aan of de betreffende variabele in de standaard-grafieken van het rapport van de Club van Rome is opgenomen
  3. in dat rapport wordt een variabele altijd op dezelfde (onzichtbare) schaal weergegeven. Dat kunnen we nabootsen door aan te geven welke waarde van de variabele overeenkomt met de onderkant van het grafiekgebied (de kolom GrafMin) en welke waarde met de bovenkant (GrafMax)
  4. in de laatste kolom staat een formule waarmee het label bij de betreffende lijn in de grafiek wordt bepaald. Standaard is het een combinatie van de 3e en 4e kolom, gescheiden door een ‘harde return’:

Dit overzicht is een Excel-tabel met de naam tblVar.

Query’s en verbindingen

Alle resultaten moeten nu nog geschaald worden. Dit kan uiteraard op de diverse tabbladen zelf door extra kolommen toe te voegen, maar we hebben er voor gekozen om dit met behulp van Power Query te implementeren.

NB1 Ziet u de Excel-verbindingen aan de rechterkant van het scherm niet, kies dan in de menutab Gegevens de optie Query’s en verbindingen.

Voor alle Excel-tabellen is een verbinding gemaakt. Wil je bekijken hoe die er uit ziet? Klik rechts op een verbinding en kies de optie Bewerken (of dubbel-klik op een query-naam).

NB2 de Input-query’s zijn iets ingewikkelder omdat daar één specifieke kolom uit de input-tabel moet worden opgehaald.

Bij het bewaren van de query’s is de optie Alleen verbinding maken gekozen en is de optie Toevoegen aan gegevensmodel aangevinkt.
Die laatste optie zorgt er voor dat de query’s in het gegevensmodel van deze Excel-sheet worden opgeslagen.

Het gegevensmodel bevat nog één extra query, q_GrafData. Deze combineert alle andere verbindingen tot één database. Deze database vormt de basis voor een draaitabel en een daarbij behorende grafiek.
Ook deze query is opgeslagen met de eigenschappen Alleen verbinding en Toevoegen aan gegevensmodel.

Bekijk de query door dubbelklikken op de naam.

Tabblad GrafData

Op het tabblad GrafData van het Voorbeeldbestand staat een draaitabel, gebaseerd op de query q_GrafData. Hoe genereer je zo’n draaitabel?

  1. selecteer een lege cel, waar de draaitabel moet komen
  2. kies in de menutab Invoegen in het blok Tabellen de optie Draaitabel
  3. in het pop-up scherm ziet u dat Excel het gegevensmodel zal gaan gebruiken:
  4. klik op het driehoekje vóór de gewenste query uit het gegevensmodel en sleep de benodigde velden naar de juiste plaats:

In het voorbeeld hebben we ook 3 slicers toegevoegd waarmee het maken van keuzes vergemakkelijkt wordt. Hierboven hebben we met een klik op Ja in de eerste slicer alleen die variabelen geselecteerd, die ook in het rapport van de Club van Rome in de standaard-grafieken voorkomen.

LET OP als er iets aan de parameters van het model wordt gewijzigd dan worden de gegevens op het betreffende tabblad direct gewijzigd. Ook resultaten van formules op andere tabbladen kunnen daardoor wijzigen. De query’s en de draaitabel wijzigen niet automatisch mee! Alles zal vernieuwd moeten worden.
Op het tabblad GrafData wordt met één klik op de betreffende button een VBA-routine gestart die deze totale verversing van het Excel-systeem voor zijn rekening neemt. Dit kan wel enkele minuten duren!

Tabblad Grafiek

Het tabblad Grafiek van het Voorbeeldbestand bevat een draaitabelgrafiek. Dit is de grafische weergave van de gegevens van de draaitabel van het tabblad GrafData. Dus: ook keuzes gemaakt met de slicers worden in deze grafiek meegenomen.

Duidelijk is te zien dat de implementatie van het model nog lang niet klaar is. De industriële productie en de hulpbronnen geven bijvoorbeeld wel al een verwacht verloop, terwijl de blijvende toename van de bevolking of voedsel per hoofd niet reëel is.
Het model in het Voorbeeldbestand is dan ook nog maar voor een klein gedeelte geïmplementeerd. Zoals gezegd: tijdgebrek noopt ons om de rest aan andere Excel-liefhebbers over te laten.

Snelle analyse

Excel, , , ,

Voorbeeldbestand: SnelAnalyse.xlsxDownload

Op de site van G-Info hebben we het al heel vaak gehad over allerlei methoden om met Excel gegevens te analyseren.

Uit alle vragen die we krijgen blijkt dat de meeste mensen daarbij worstelen met Voorwaardelijke opmaak, grafieken en draaitabellen. Daar hebben we dan ook al diverse keren aandacht aan besteed.

Waar we het nog niet over hebben gehad, is dat je Excel vaak automatisch het (voor)werk kunt laten doen!
Microsoft heeft (vanaf versie 2013) een optie ingebouwd, die ze Snelle Analyse genoemd hebben. Naar mijn idee zijn ze daarbij eigenlijk te bescheiden: ik zou dat eerder Zeer snelle analyse met heel erg veel mogelijkheden hebben genoemd, maar dat is natuurlijk wat lang in een menu 😉

De diverse resultaten van Snelle analyse kunnen nog handmatig naar wens worden aangepast; ook kan het een goede start zijn om de diverse onderdelen van Excel die daarbij gebruikt worden, beter te begrijpen.

Basis-gegevens

In het Voorbeeldbestand staat op het tabblad Data een blokje gegevens dat we in dit artikel zullen gebruiken om te laten zien hoe snel (en goed!) Snelle Analyse werkt.

De getallen worden door de functie ASELECTTUSSEN bij iedere wijziging in de werkmap (of na het drukken op F9) opnieuw gegenereerd. Het effect daarvan zie je dan direct in de verschillende analyses terug.

Snelle analyse starten

Selecteer je in Excel meer dan één cel tegelijk dan zie je rechtsonder bij die selectie de button Snelle analyse tevoorschijn komen. Zoals je kunt zien kun je ook de toetscombinatie Ctrl-Q gebruiken.

NB de button komt alleen tevoorschijn als je aaneengesloten cellen selecteert.

Klik je op de button dan verschijnt het Snelle analyse-menu:

Je kunt dus op 5 manieren je gegevens analyseren: met Opmaak (beter gezegd Voorwaardelijke opmaak), door middel van Grafieken, door automatisch Totalen (en andere statistieken) toe te laten voegen, door het gebruik van Tabellen (inclusief draaitabellen) of met Sparklines.

De mogelijkheden binnen deze opties kunnen afhankelijk zijn van de geselecteerde cellen.

Opmaak

De (voorwaardelijke) opmaak willen we alleen toepassen op de getallen in het overzicht. Dus selecteer eerst de cellen met die getallen en klik dan op de Analyse-button (of druk op Ctrl-Q). De Opmaak-optie is al geselecteerd. Wanneer je nu met de muis over de 6 verschillende menu-keuzes gaat zie je direct het resultaat daarvan in de brongegevens.

Wanneer je de opmaak daadwerkelijk aan je gegevens wilt toevoegen dan moet je op de betreffende keuze klikken (zie het tabblad Opmaak van het Voorbeeldbestand).
Ook kun je een combinatie van voorwaardelijke opmaak toevoegen door meerdere keuzes achter elkaar te maken.
Wil je de opmaak verwijderen kies dan de laatste optie in het Opmaak-menu.

Gegevensbalk

Via de eerste keuzemogelijkheid worden Gegevensbalken aan de geselecteerde cellen toegevoegd. Hierdoor krijg je snel inzicht in hoe de getallen zich ten opzichte van elkaar verhouden.

NB Excel zal om de lengte van de gegevensbalken te maken alle getallen uit de geselecteerde cellen vergelijken. Wil je dat Excel per kolom (of rij) de waardes vergelijkt dan moet je de opmaak voor iedere kolom (of rij) apart instellen.

Kleurschalen en Pictogrammen

Ook via de opties Kleurschalen en Pictogrammen kun je de onderlinge verhoudingen van de geselecteerde getallen zichtbaar maken.

NB de voorwaardelijke opmaak kan nog naar wens worden aangepast:

  1. selecteer één van de cellen met opmaak
  2. kies in de menutab Start in het blok Stijlen de optie Voorwaardelijke opmaak
  3. kies Regels beheren….
  4. kies Regel bewerken
  5. pas de diverse opties naar wens aan

Groter dan

Door middel van de vierde opmaak-optie kun je getallen die groter zijn dan een bepaalde waarde een opmaak meegeven.

Kies je deze mogelijkheid dan moet je een grenswaarde opgeven; in het voorbeeld verwijzen we daarbij naar cel D32. Door deze cel te wijzigen zal de opmaak zich automatisch aanpassen.

Bovenste 10%

Deze optie spreekt voor zich. De cellen die waarden bevatten die bij de hoogste 10% horen worden gemarkeerd.

Door de opmaak-regel aan te passen kun je ook een heel ander gedeelte van de getallen een opmaak geven:

Opmaak wissen

Met de 6e keuzemogelijkheid kun je bestaande opmaak wissen.

NB op het tabblad Opmaak van het Voorbeeldbestand staan ‘gewone’ Excel-overzichten. Wanneer je deze uitbreidt met nieuwe gegevens moet je de opmaak zelf nog aan die nieuwe gegevens toevoegen.
In het tabblad Opmaak2 staan dezelfde overzichten, maar dan in de vorm van een Excel-tabel. Als je daar gegevens toevoegt, krijgen de nieuwe gegevens automatisch de bijbehorende opmaak.

Grafieken

Grafieken worden veel gebruikt als rapportagetool, maar kunnen ook een goed analyse-hulpmiddel zijn.

Met Snelle analyse is een grafiek maken een fluitje van een cent:

  1. voor een grafiek hebben we niet alleen de getallen nodig maar ook de omschrijvingen daar omheen.
  2. selecteer alle benodigde cellen en klik op de button Snelle analyse
    of
    selecteer één van de cellen met getallen en druk op Ctrl-Q
  1. klik in het submenu op de optie Grafieken en ga met de muis over de voorgestelde grafieken. Welke dit zijn is afhankelijk van de brongegevens.
  2. Klik op een van de grafieken, et voilà! Zie het tabblad Grafieken van het Voorbeeldbestand.

Komen er nieuwe gegevens bij, dan zul je óf de de brongegevens van de grafiek moeten aanpassen (rechtsklikken op de grafiek en Gegevens selecteren kiezen) óf de grafiek op bovenstaande manier opnieuw moeten maken.

Dat kun je ondervangen door de brongegevens als Excel-tabel vast te leggen (zie het tabblad Grafieken2 van het Voorbeeldbestand).
Helaas, dan werkt het selecteren van de gegevens met Ctrl-Q niet goed. Doe dan het volgende:

  1. selecteer één van de cellen met getallen en druk op Ctrl-A
  2. maar we hebben ook de kopregel nodig; druk nogmaals op Ctrl-A
  3. druk dan Ctrl-Q of kies de Snelle analyse-button.

Totalen

  1. we willen natuurlijk alleen van de getallen in het binnenblok de totalen berekenen (en bijvoorbeeld niet van de datums ook al zijn dat voor Excel ook getallen); dus selecteer de cellen C4:F15 (zie het tabblad Totalen van het Voorbeeldbestand)
  2. druk op Ctrl-Q of klik op de analyse-button
  3. kies de optie Totalen en klik op de gewenste functie (Som, Gemiddelde, Aantal, Totaal % of Voorlopig …)
  4. Excel plaatst formules onder het geselecteerde blok getallen en voert daarmee de gewenste berekening uit.

NB1 zijn de cellen onder de selectie niet leeg, dan krijg je een waarschuwing of je deze wilt overschrijven. Wil je deze gegevens bewaren maak dan eerst ruimte door een lege regel in te voegen voordat je bovenstaande handelingen uitvoert.

NB2 bij de eerste 5 opties is een regel blauw gekleurd; dit betekent dat Excel de formules onderaan in een regel plaatst (en totalen per kolom bepaalt). De 6e optie (en verder, klik op het pijltje aan de rechterkant) laten een gekleurde kolom zien. Als je die optie gebruikt zal Excel formules aan de rechterkant plaatsen en dus totaalberekeningen over de rij uitvoeren.

NB3 Excel plaatst formules in het tabblad. Deze zijn zodanig opgezet dat bij het toevoegen van nieuwe gegevens de berekeningen met een paar kleine aanpassingen weer kloppen.

Lopend totaal

In rij 19 staat een formule die het lopend totaal bepaalt (in Excel wordt deze analyse-optie met Voorlopig … aangeduid). In cel C19 staat het totaal van de regio Noord, in D19 het totaal van Noord én Oost etc.

In kolom J staat een lopend totaal over alle regio’s. Wil je per regio een lopend totaal dan moet je eerst tussen C en D een nieuwe kolom invoegen, de gegevens van kolom C selecteren en dan het lopend totaal invoegen. Doe dat ook voor de andere kolommen; zie het tabblad Totalen:

NB plaats je de gegevens in een Excel-tabel dan zien de ingevoegde formules er heel anders uit (zie het tabblad Totalen2 van het Voorbeeldbestand). Bij het toevoegen van nieuwe gegevens hoeft dan niets (of veel minder) aan de formules gewijzigd te worden.

Tabellen

Met de eerste keuze binnen de analyse-optie Tabellen wordt een gewoon bereik van cellen omgezet naar een Excel-tabel. Maar ik gebruik die (bijna) nooit; die optie kennen we al via Invoegen of door Ctrl-L te tikken.

In het tabblad Tabellen van het Voorbeeldbestand is het gebruikte bronbestand omgezet naar een database-vorm; dit om de mogelijkheden van een draaitabel makkelijker te benutten.

Per combinatie van kenmerken (Regio, Maand en Product) wordt het Aantal vastgelegd.

  1. selecteer één van de cellen in de Excel-tabel en druk op Ctrl-Q
  2. kies de analyse-optie Tabellen
  3. op basis van deze brongegevens stelt Excel 2 draaitabellen voor: Som van Aantal per regio en per product
  4. klik op één van de 2 mogelijkheden (of de 3e om zelf een draaitabel te maken)

NB de 2 draaitabellen zijn gebaseerd op dezelfde brongegevens maar laten ieder een ander totaal zien!
Dit is een inconsistentie binnen Excel. Maak je zelf verschillende draaitabellen op basis van dezelfde brongegevens dan worden alle draaitabellen tegelijkertijd vernieuwd. Zijn de draaitabellen via Snelle analyse aangemaakt dan moet iedere draaitabel afzonderlijk vernieuwd worden. Maar dan worden de brongegevens tussentijds aangepast door de Aselect-formule.

Op het tabblad Tabellen staat ook een draai-grafiek; deze is gemaakt op basis van de gegevens in de eerste kolommen door in de analyse-optie een grafiek te kiezen met het -teken.

Sparklines

Niets nieuws meer onder zon: selecteer alle cellen met getallen (dus niet de maanden en de kopregels), Ctrl-Q, kies de optie Sparklines en klik op één van de drie mogelijkheden (zie het tabblad Sparklines in het Voorbeeldbestand).

Het eerste type sparkline laat het globale verloop als lijngrafiek zien, de tweede globaal het verloop als kolomgrafiek en de derde (Winst/verlies) laat alleen maar zien of het resultaat positief of negatief is.

NB1 het uiterlijk van de sparklines kan makkelijk aangepast worden: klik op een cel die een sparkline bevat en kies bij Hulpmiddelen voor sparklines de optie Ontwerpen.

NB2 of je nu met een bereik van cellen werkt of met een Excel-tabel (zie het tabblad Sparklines2 van het Voorbeeldbestand), bij het uitbreiden van gegevens zul je de sparklines ook moeten aanpassen (of opnieuw maken). Het aanpassen gaat simpel door de vulgreep rechtsonder in de onderste cel met een sparkline naar beneden te trekken.

Interactieve grafiek

Excel,
Voorbeeldbestand: Invloed-1.xlsxDownload

Deze week zag ik in de Volkskrant een mooie grafiek; daarin kon je niet alleen zien, welke 20 personen in 2018 in Nederland het meeste invloed hebben gehad, maar ook hoe ze in voorgaande jaren scoorden.

Door het veel verschillende kleurgebruik wel een beetje een kerstboom; maar dat zal wel beïnvloed zijn door de tijd van het jaar.

NB voor de systematiek en andere achtergronden, zie volkskrant.nl/hoe-de-top-200-van-invloedrijkste-nederlanders-wordt-samengesteld/

Al met al een aanleiding om eens te kijken of de grafiek (makkelijk) na te bouwen is in Excel en of we deze wat interactiever kunnen maken.

Basis-gegevens

Op de site van de Volkskrant zijn de basisgegevens niet terug te vinden; dus dan moeten we ze maar zelf uit de grafiek afleiden (zie het tabblad Data in het Voorbeeldbestand).

Wel ontbreken er dan nogal wat namen (de grijze lijnen in de grafiek); die zijn gecodeerd met Onbekend.  Deze personen komen niet meer in 2018 in de top-20 voor. De 1e onbekende zien we alleen in 2014 en 2015, terwijl de 2e onbekende ook nog in 2016 en 2017 voorkomt.

Alle data zijn opgeslagen in een Excel-tabel met de naam tblData. Bij uitbreiding van de gegevens zal Excel hier automatisch rekening mee houden.

Overzicht

Om de grafiek te kunnen maken genereren we eerst op basis van de bovenstaande gegevens een draaitabel; in de rijen komt het Jaar, in de kolommen de Naam van de personen en in het waardegebied het VolgNr (als we de gegevens goed in de tabel hebben ingevuld, komt iedereen maar 1 keer per jaar voor. Dus het is geen probleem om Som van VolgNr te gebruiken).

Deze draaitabel vormt op zijn beurt weer de basis voor een lijngrafiek (met markeringen).

Er moet nog wel wat aan de grafiek aangepast worden:

  1. allereerst de Legenda verwijderen
  2. rechts klikken op de draaitabel-knoppen (Som van .. en J..) en Verbergen kiezen
  3. rechts klikken op de linkeras en As opmaken kiezen
  4. Minimum vastzetten op 0 en Maximum op 21
  5. Waarde in omgekeerde volgorde aanvinken en OK klikken
  6. de linkeras verwijderen
  7. horizontale rasterlijnen verwijderen
  8. rechtsklikken op een lijn en Gegevensreeks opmaken kiezen
  9. bij Markeringsopties Standaard kiezen, als Type het rondje selecteren en de Grootte op 16 zetten
  10. Markeringsopvulling: een effen kleur kiezen en aanpassen aan de voorbeeldgrafiek (rood voor stijgers, blauw voor dalers etcetera)
  11. de Lijnkleur ook aanpassen via Ononderbroken streep en OK klikken
  12. nog een keer rechtsklikken op de lijn: Gegevenslabels toevoegen
  13. opnieuw rechtsklikken en dan Gegevenslabels opmaken kiezen
  14. de Labelpositie moet worden: Centreren en OK klikken
  15. dan op de rechtse markering van de lijn klikken (alleen dit punt van de grafiek is dan geselecteerd) en daar rechtsklikken. Kies Gegevenslabel opmaken
  16. Bij Label bevat ook de Reeksnaam aanvinken en als positie Rechts kiezen
  17. alle punten vanaf 8 opnieuw uitvoeren voor de overige lijnen; kies telkens de juiste kleur

Het resultaat mag er zijn (zie het tabblad Ovz1 van het Voorbeeldbestand):

NB het aanpassen van de grafiek is een flink karwei. Huiswerk voor een volgend artikel: het automatisch aanpassen van een grafiek met behulp van VBA.

Interactief overzicht

In de vorige grafiek staan zoveel lijntjes dat het soms niet meevalt om “de bomen door het bos te zien”.

Het zou natuurlijk mooi zijn als we een persoon zouden kunnen selecteren en dat dan de daarbij behorende “scores” in de grafiek automatisch benadrukt worden.

In het tabblad Ovz2 van het Voorbeeldbestand is via Gegevensvalidatie in cel S2 de invoer van een persoonsnaam geautomatiseerd (alleen namen uit de kop van de draaitabel van Ovz1 zijn toegestaan).
In cel S3 staat de formule: 
=INDEX(‘Ovz1’!$C$5:$AL$9;
VERGELIJKEN(R3;’Ovz1′!$B$5:$B$9;0);
VERGELIJKEN($S$2;’Ovz1′!$C$4:$AL$4;0))
Ofwel: zoek met behulp van Index in het blok C5:AL9 van het tabblad Ovz1 naar de rij die overeenkomt met de waarde in R3 en de kolom die overeenkomt met de naam in S2.

Omdat niet iedereen in elk jaar voorkomt kan deze formule ook soms de waarde 0 opleveren; deze waardes willen we niet in de grafiek zien, vandaar dat in T3 de volgende formule staat: =ALS(S3=0;NB();S3)

NB de functie NB() levert als resultaat de waarde #N/B. Deze waardes worden in een grafiek genegeerd. Zie ook het artikel grafiek-zonder-nullen.

In het tabblad Ovz2 van het Voorbeeldbestand is een kopie van de grafiek uit Ovz1 geplakt.
Aan deze grafiek is een nieuwe reeks toegevoegd, de cellen T3:T7.
Deze lijn van deze reeks heeft een rode kleur gekregen. Nog wat andere aanpassingen: Vloeiende lijn aanvinken en een pijl als Eindtype bij Lijnstijl.

Om het geheel rustig te laten ogen hebben alle overige lijnen een grijze kleur gekregen.

Kies in cel S2 een andere naam en de grafiek zal zich automatisch aanpassen!

NB een optie met slicers is handiger, maar dit wordt niet door iedere Excel-versie ondersteund.

Grafiek automatisch schalen en labels toevoegen

Excel, VBA (Visual Basic for Applications), ,
Voorbeeldbestand: GrafOpm.xlsmDownload

Herkent u de frustratie? Heb je net een grafiek ‘netjes’ gemaakt door de assen zodanig te schalen dat de gegevens mooi verdeeld zijn over de grafiek, klopt er niets meer van als er een andere of uitgebreidere reeks gegevens worden weergegeven.
Of je hebt ‘met de hand’  alle labels bij de punten aangepast (ja, ik gebruik nog een oude Excel-versie), dan gaan die bij een andere reeks de mist in.

Dus deze keer een anti-frustratie-artikel: 2 VBA-routines, die bovenstaande problemen oplossen.

Test-gegevens

Om een voorbeeld te kunnen maken had ik wat test-gegevens nodig. Meestal maak ik die door wat random-getallen of teksten te genereren.
Maar ik herinnerde me ineens dat ik ooit eens ergens gelezen had dat je ook test-gegevens op een site kon laten maken.
Na wat zoeken kwam ik de website mockaroo.com tegen.

Na een paar pogingen had ik een mooi lijstje met voorbeeld-gegevens (zie het tabblad Basis in het Voorbeeldbestand).

  1. bij Soort heb ik gekozen voor financiële markten (Mockaroo kiest dan willekeurig uit 2 mogelijkheden)
  2. de Datum ligt tussen 1 jan 2018 en 31 dec 2018
  3. bij Omschr heb ik voor willekeurige voornamen gekozen
  4. het Bedrag ligt tussen 1000 en 2000

Om de rest wat overzichtelijk te houden heb ik 20 regels daaruit geselecteerd (zie het tabblad Basis2) en een beetje aangepast. Deze test-gegevens staan klaar in een Excel-tabel met de naam Tabel1.

Grafiek

Om het verloop van de bedragen per Soort handig te kunnen weergeven, heb ik een draaitabel gemaakt op basis van de gegevens in Tabel1 (zie het tabblad Result in het Voorbeeldbestand).

Op basis van deze draaitabel kun je makkelijk een Draaigrafiek maken, maar dan komt Omschr automatisch op de x-as en ik wil deze gebruiken als Labels in de grafiek.

Dus maar een ‘gewone’ grafiek gemaakt met op de x-as de datums en op de y-as de bedragen.

Hiernaast staat de grafiek waarbij er geen Soort is geselecteerd (dus 20 punten). De x-as begint automatisch bij 19 januari omdat dat de kleinste datum is; iets vergelijkbaars geldt voor het einde van de as.
Excel heeft ook de y-as automatisch geschaald.

Assen handmatig aanpassen

Om de assen handmatig te schalen klik je met de rechtermuisknop op een as en pas je het minimum en het maximum aan (het vinkje daarvoor zal dan verdwijnen ten teken dat er geen automatische schaling hoeft plaats te vinden).

Maar iedere keer als er in de draaitabel een andere Soort wordt gekozen moeten er aanpassingen worden doorgevoerd.

Assen automatisch aanpassen

Om deze schaal-aanpassingen met VBA geautomatiseerd te kunnen doorvoeren moeten we ergens vastleggen wat het gewenste minimum en maximum is.

In het Voorbeeldbestand op het tabblad Result staat in cel G2 de formule =MIN(B:B)
Oftewel bepaal de kleinste waarde/datum in kolom B. In G3 wordt met de functie MAX de grootste waarde vastgelegd. Maar het is mooier als de x-as op de eerste van een maand begint: in cel H2 staat daartoe de formule =DATUM(JAAR(G2);MAAND(G2);1). Deze cel heeft de naam x_min gekregen.

Het maximum van de x-as moet de eerste dag van de volgende maand zijn: cel H3 (met de naam x_max) heeft daarom de formule =DATUM(JAAR(G3);MAAND(G3)+1;1)

NB ook als G3 een datum in december bevat, werkt deze formule goed; Excel zal automatisch het jaar ophogen en de maand gelijk maken aan januari.

In kolom J worden de minimum- en maximum-bedragen uit kolom D bepaald. Cel K2 bevat de formule =GEHEEL(J2/100)*100, zodat het minimum voor de y-as het eerste honderdtal is, kleiner dan de waarde in J2.
In cel K3 bepalen we de bovengrens voor de y-as: =(GEHEEL(J3/100)+1)*100

Nu hebben we nog een VBA-routine nodig, die de handelingen voor het aanpassen van de assen van ons overneemt.

In het tabblad Result is een knop met de naam Assen schalen toegevoegd waarmee deze macro/subroutine kan worden uitgevoerd.

Labels toevoegen

In de oudere versies van Excel is het niet mogelijk om automatisch extra informatie (zoals de Omschr uit het voorbeeld) als Labels aan een punt toe te voegen. Handmatig kan dit wel:

  1. klik rechts op de lijn in de grafiek
  2. kies de optie Gegevenslabels toevoegen
  3. klik op één van de labels; als dan alle labels zijn geselecteerd nogmaals op het label klikken
  4. de tekst van dit label kan nu aangepast worden

Maar als er nu in de draaitabel een andere Soort wordt gekozen dan kloppen de handmatig ingevoerde labels niet meer!

Daar komt VBA weer goed van pas:

Het spannende is hier wat er gebeurt met de variabele xVals.

Wanneer je in de grafiek op de lijn klikt verschijnt er in de formulebalk een formule die begint met =REEKS(
Daarna komt de cel, die de naam van de reeks bevat, dan de x-waarden en daarna de y-waarden.

Aangezien VBA Engelstalig is bevat xVals na het uitlezen van de formule van de Collection: =SERIES(Result!$B$4,Result!$B$6:$B$25,Result!$D$6:$D$25,1)

NB1 binnen Excel (met Nederlandse instellingen) worden de parameters gescheiden door een ; (punt-komma), maar binnen VBA is dit een , (komma).

NB2 de 1 op het einde geeft aan, dat deze lijn de eerste reeks is die in de grafiek geplot moet worden. We hebben maar één lijn, dus deze parameter heeft hier geen invloed.

We hebben in het vervolg van de routine alleen de reeks van de x-waarden nodig, de B6:B25.
Daarom nemen we eerst alles wat rechts van de eerste komma staat:
xVals = Mid(xVals, InStr(xVals, “,”) + 1)
en dan alles links van de volgende, dan weer eerste, komma:
xVals = Left(xVals, InStr(xVals, “,”) – 1)

xVals bevat nu  het bereik Result!$B$6:$B$25

LET OP als de naam van het tabblad zelf ook een komma bevat dan wordt de formule wel wat ingewikkelder (zie VBA).

De For-Next-loop gaat dan alle elementen van dit bereik langs en plaatst de waarde rechts van de datum in het betreffende label.

Uiteraard is deze routine ook via een knop uit te voeren op het tabblad Result van het Voorbeeldbestand.

Titel van grafiek

De titel van de grafiek is dynamisch gemaakt:

  1. in cel N2 staat de formule:  =”Bedragen van “&C2
    Oftewel koppel de inhoud van cel C2 aan de tekst Bedragen van.
  2. zorg dat de grafiek een of andere titel heeft
  3. klik ergens in de titel
  4. tik dan in de formulebalk =N2
  5. en druk op Enter

 

Functies grafisch weergeven

Excel, , , ,
Voorbeeldbestand: FunctiesGraf.xlsxDownload

Excel is inzetbaar op veel gebieden; ook binnen het (wiskunde-)onderwijs is het goed bruikbaar.
Ik moest daar deze week aan denken, toen ik bedacht hoe ik 20 jaar geleden met iemand tijdens bijlessen heb zitten worstelen om hem het gevoel bij te brengen hoe 1e- en 2e-graads-functies er in grafiekvorm uitzien.

Eerstegraadsfunctie

Zoals we allemaal (?) weten is de algemene vorm van een eerstegraadsfunctie zoals hiernaast weergegeven.
Door voor a en b waarden in te vullen krijg je een specifieke functie.

In het Voorbeeldbestand in het tabblad 1e graads is de algemene functie ingevoerd door in de menutab Invoegen in het blok Symbolen de optie Vergelijking te kiezen.

De cellen C5 en C6 (naast de teksten a en b) hebben een naam gekregen:

  1. kies de menutab Formules
  2. dan in het blok Gedefinieerde namen de optie Naam definiëren
  3. voer een Naam in, in dit geval _a
  4. kies een Bereik. Standaard is de naam geldig voor de hele Werkmap, maar in dit geval moet het bereik beperkt worden tot het werkblad 1e graads
  5. pas zo nodig de verwijzing nog aan en klik op OK

NB Excel accepteert niet alle letters als Naam; ik heb er in dit geval voor gekozen om alle namen door een _ (underscore) te laten voorafgaan.

In cel B8 wordt de functie tekstueel opgebouwd:
=”ƒ(x) = ” & ALS(_a=0;””;ALS(_a=1;”x”;ALS(_a=-1;”-x”;_a&”x”))) & ALS(_b=0;””;ALS(_b<0;” – “;” + “) & ABS(_b))

De diverse tekstblokken worden m.b.v. het &-teken aan elkaar gekoppeld.

In het eerste blok is de ƒ ingevoerd via Invoegen/Symbool. Kies daar allereerst rechtsonder de optie ASCII (decimaal) en blader dan door de mogelijkheden.
Wiskundige tekens kunnen ook op de volgende site gevonden worden:  Lijst_van_wiskundige_symbolen; gebruik daar kopiëren en plak dan in Excel.

Met de diverse ALS-functies wordt de opmaak geregeld, zodat er bijvoorbeeld geen 0x of 1x in het resultaat komt te staan.

De ABS-functie levert de absolute waarde van een getal; het resultaat is dan altijd groter of gelijk aan 0.

Om de grafiek te kunnen tekenen hebben we een tabel nodig met de bij de functie horende x,y-waarden. In het tabblad 1e graads van het Voorbeeldbestand worden 100 combinaties berekend in de cellen vanaf B32. In cel C32 komt dan de formule =_a*B32+_b

NB Om het effect van veranderingen in a of b goed te kunnen zien zijn de assen ‘vastgezet’: ze lopen allebei van -5 tot +5.

Bij  eerstegraadsfuncties zijn de snijpunten met de assen altijd belangrijk. Die worden in de cellen C10 en C11 berekend met de formules =”(0 , “&_b&”)”, respectievelijk =ALS(_a=0;”geen”;”(“&-_b/_a&” , 0)”)

Omdat het resultaat van de laatste formule vaak geen geheel getal oplevert, is het inzichtelijker om het resultaat zo nodig als een breuk weer te geven (zie cel C15):
=ALS(_a=0;”geen”;”(“&TEKST(-_b/_a;”# ??/??”)&”, 0)”)

M.b.v. de functie TEKST wordt een opmaak meegegeven aan het resultaat -b/a: eventueel een geheel getal (#) en als het nodig is een breuk (met maximaal 2 cijfers in de teller en noemer).

Om alle overbodige spaties te verwijderen, kan de functie SUBSTITUEREN worden gebruikt (zie bijvoorbeeld cel C19 in het tabblad 1e graads).

In de grafiek is ook de functie weergegeven. Dit is als volgt gedaan:

  1. selecteer de cel met de functie en kies kopiëren (Ctrl-C)
  2. klik ergens anders op het werkblad met de rechter muistoets
  3. kies Plakken speciaal …
  4. en in het vervolgscherm de laatste optie van Andere plakopties (Gekoppelde afbeelding)

De inhoud van de oorspronkelijke cel wordt dan dynamisch in een grafisch object weergegeven. Dit object kan via slepen overal in de sheet geplaatst worden, dus ook in de grafiek.

Tweedegraadsfunctie

De opbouw van het tabblad 2e graads van het Voorbeeldbestand is vergelijkbaar met bovenstaande.

Het bepalen van de eventuele snijpunten met de x-as is echter wat ingewikkelder. Weet u nog?

Maar dit levert alleen maar een resultaat op als het getal onder de wortel (de discriminant) niet kleiner is dan nul; dus dat wordt eerste even gecontroleerd.

In C14 staat daarom de volgende formule:
=ALS(Oplos?=”geen”;”geen”;”(“&(-_b-WORTEL(Discr))/(2*_a)&” , 0)”)

Derdegraadsfunctie

In het tabblad 3e graads van het Voorbeeldbestand wordt de grafiek van een derdegraadsfunctie weergegeven. Het bepalen van de snijpunten met de x-as wordt nu wat lastiger; dat valt buiten de scope van dit artikel.